Privacycolumn - De bancaire sleepwet

Bij mij om de hoek zat een weelderige interieurwinkel met prachtig potsierlijke objecten. Niet dat er ooit echt klanten binnenkwamen, de prijzen waren exorbitant hoog, de stijl niet geheel passend bij de inwoners van het toch wat kakkerig chique Statenkwartier. De winkel kreeg pas echt bekijks toen de politie met enig bombarie de zaak binnenviel en vervolgens met tape afsloot. De eigenaresse werd in boeien afgevoerd. Eindelijk gebeurde er weer eens wat spannends in deze doorgaans toch beschaafde, rustige wijk. Enige tijd later werd de inventaris per veiling verkocht. Op de ophaaldag zat de eigenaresse – inmiddels weer op vrije voeten – in haar auto iedereen te filmen die met ‘haar’ waren de winkel verliet. Deze meubelzaak, en een aantal andere zaken, bleken gebruikt te worden om crimineel geld wit te wassen.

Banken en andere financiële instellingen hebben het er maar druk mee. Honderden medewerkers worden ingezet om te kunnen voldoen aan de vanuit de EU afkomstige wetgeving ter bestrijding van witwassen en het financieren van terrorisme. Dat doen zij door personen en bedrijven te screenen en verdachte transacties te melden. Heel veel gebeurt nog ouderwets met de hand en is daardoor enorm arbeidsintensief. In Noorwegen maken ze een begin met het automatiseren van een en ander door de inzet van algoritmes. Hoewel een logische ontwikkeling, kleven ook daar weer haken en ogen aan – ons eigen Nederlandse toeslagenschandaal indachtig.

Onze Nederlandse wetgever doet er een schepje bovenop en wil graag ook nog eigen wetgeving invoeren. Daarin stelt zij voor om in een centrale database alle transacties van alle Nederlanders vast te leggen. De monitoring van die transacties gebeurt door middel van – je raadt het al – algoritmes. In Nederland kon je de diepe zucht en de face palm van alle privacy- en securityspecialisten tot in de verte horen. Zij voelen zich daarin gesteund door de Autoriteit Persoonsgegevens die in haar wetgevingsadvies zeldzaam vernietigend over dit voorstel spreekt. Het voorgestelde systeem komt in essentie neer op een bancair sleepnet, aldus de AP. ‘Goede wetgeving draagt bij aan het aanpakken van witwassen zonder onnodig de grondrechten van alle burgers in te perken. Dat is met dit voorstel zeker niet het geval. Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd.’

De niet mis te verstane kritiek op het wetsvoorstel werd ook bevestigd door de Raad van State. De RvS schrijft in zijn wetgevingsadvies: ‘Hoe belangrijk de bestrijding van witwassen en van financiering van terrorisme ook is, bij deze maatregelen is de vraag of het doel de middelen die worden voorgesteld, wel heiligt. Deze middelen gaan in de huidige opzet van het wetsvoorstel te ver.’ De RvS ziet ook gevaren voor uitsluiting en discriminatie en hekelt het feit dat de wet niet voorziet in maatregelen om de rechten en vrijheden van burgers te beschermen. Het kabinet heeft zich de felle kritiek aangetrokken en heeft inmiddels toegezegd dat zij het wetsvoorstel zal aanpassen. De reikwijdte wordt beperkt en er zullen waarborgen worden ingebouwd. Over die centrale database heeft het kabinet zich niet uitgelaten, helaas.

Mr. Rachel Marbus
@RACHELMARBUS op Twitter

Deze column verscheen in iB6-2022.