Column Privacy - Regeldrift en de zucht naar ethiek

Op het Malieveld in Den Haag zwaaien demonstranten met vlaggen. Door de stad wordt gemarcheerd in protest tegen besluiten, tegen besluiteloosheid, tegen te veel regels en tegen te weinig regels. Op het Binnenhof en op het Plein staan boze moeders, vaders, gedupeerden en mensen die geen plek meer kunnen vinden in de maatschappij. Voor het Ministerie van Volksgezondheid zit een eenzame protesterende vrouw in psychische nood die al jaren op zorgwachtlijsten staat. Bij het Torentje slaat een groepje burgers met lepels op pannen om gehoord te worden.

Ik woon in Den Haag en zie en hoor alle protesten. De wanhoop en de boosheid. Het optimisme en de doorzettingskracht. Wat heel veel van deze protesterende mensen gemeen hebben, is dat zij ageren tegen regels. Regels die willen dat gegevens verzameld worden over persoonlijke zaken. Regels die autonomie inperken en registraties van burgers stimuleren. Regels die gegevensverzameling van bepaalde groepen mensen afdwingen en daar dan rechtsgevolgen aan verbinden.

En dat gaat lang niet altijd goed. Sterker nog, in het ergste geval is die regel en de uitvoering ervan zo vreselijk slecht dat mensen jarenlang in acute nood verkeren. Dat een regel niet werkt, verkeerd geïmplementeerd is of misschien zelfs ronduit discriminerend is, is van alle tijden. Denk alleen maar aan het feit dat het vrouwenkiesrecht afgedwongen moest worden omdat het hen jarenlang door een regel verboden was te stemmen. Een situatie of regel veranderen kan alleen als mensen gehoord worden en er opvolging aan die geluiden gegeven wordt. In steeds meer bedrijven zie je daarom dat ethiek binnen de bedrijfsprocessen aan de orde komt en de vraag ‘maar doen we nog wel het juiste?’ een plaats krijgt in de discussie naast (en soms zelfs boven) het enkele voldoen aan een regel. Juist omdat regels soms akelig tekortschieten en je met een ethisch debat naar boven brengt waar de schoen kan wringen.

Zo bestaat er bijvoorbeeld in de verzekeringsbranche een Kader voor Ethiek bij datagedreven besluitvorming. In het bedrijf waar ik werk hebben we dat kader geïmplementeerd in ons beleid en hebben we een Ethiek werkgroep opgericht die – met mandaat – ethische vraagstukken behandelt. Een regel is niet per definitie goed of slecht, en juist daarom is het essentieel dat met iedereen die onderworpen wordt aan de regel erover van gedachten gewisseld wordt. En dat na die discussie de nodige bijsturing plaatsvindt.

Onlangs schreef de Raad van Europa een vrij negatief rapport over het tekortschieten van de democratie in Nederland. Volgens dat rapport zijn verregaande hervormingen nodig in wetgeving, uitvoering en rechtspraak om een nieuwe toeslagenaffaire te voorkomen. Persoonlijk denk ik dat onze Trias Polititica een stuk welvarender zou zijn met een gezond ethisch debat. En daarbij zou een minister van ethische zaken en/of een ethisch ombudspersoon voor de wetgevende macht niet misstaan. Op naar een nieuwe ethische democratie!

Rachel Marbus
@RACHELMARBUS op Twitter

Deze column verscheen in IB6-2021.