Column Privacy - Als je niet normaal bent

In Rotterdam werden personen die binnen een bepaald risicoprofiel vielen, verrast met een brief op de deurmat. Daarin stond te lezen dat zij voor een langere periode op willekeurige momenten onderworpen zouden worden aan preventieve fouillering. Een computeralgoritme had voorspeld hoe waarschijnlijk de kans was dat zij de wet zouden overtreden en dat achtte de politie voldoende rechtvaardiging. De rechter maakte gehakt van deze extreem privacyschendende maatregel: er moet namelijk een concrete aanleiding zijn om tot een dergelijke fouillering over te kunnen gaan. En dieconcrete aanleiding was er hier heel duidelijk niet.

De ouders van het toeslagenschandaal werden op een zwarte lijst gezet omdat zij afweken van de norm door hun achtergrond. Dat werd ingegeven door een algoritme dat onder meer scande op buitenlands klinkende achternamen en dubbele nationaliteiten. Wie op die zwarte lijst terechtkwam, werd in de gaten gehouden met alle gevolgen van dien.

Nikkie de Jager, een wereldwijd beroemde Nederlandse make-up goeroe, werd gedwongen om en plein public uit de kast te komen. Iemand wist namelijk dat zij transgender was en chanteerde haar daarmee. Om de macht uit de handen van deze persoon te halen, besloot ze dan maar zelf naar buiten te treden. Eindhovens raadslid Mpanzu Bamenga spande een rechtszaak aan tegen de Nederlandse marechaussee omdat hij telkens het slachtoffer werd van etnische profilering als hij reisde via luchthavens. De rechter oordeelde echter dat etniciteit slechts één van de kenmerken is voor de marechaussee om iemand te controleren, en dat dat proportioneel
was. En hoewel Bamenga de strijd in de rechtbank verloor, kondigde de marechaussee later aan dat ze besloten had etniciteit niet langer mee te willen wegen. Bamenga won in 2021 een mensenrechtenprijs voor zijn inzet rondom etnische profilering.

Slachtoffers van delicten hebben ook al sinds jaar en dag te kampen met privacyproblemen. Hun naam verschijnt op officiële stukken en in de pers vaak voluit en kenbaar. Adresgegevens en andere communicatiegegevens staan vaak in allerlei documenten zoals een aangifte en stukken verwant aan rechtszaken. Hoewel in 2020 door toenmalig minister Dekker in een kamerbrief het belang van privacy voor slachtoffers wel werd onderstreept, was het geen zelfstandig doel in de Meerjarenagenda Slachtofferbeleid en is tot op heden niet heel duidelijk of er inmiddels voortgang geboekt is met allerhande in de kamerbrief voorgestelde maatregelen.

Afwijken van de norm brengt heel veel kwetsbaarheden met zich mee, en levert vaak in het kielzog ook ongewenste schendingen van de privacy op. Ironisch genoeg beoogt het grondrecht op privacy nu juist ook de belangen van minderheden te beschermen zodat zij niet ondergesneeuwd raken door de sterke meerderheid. Afwijken van de norm is extra belangrijk voor de democratie, het brengt vaak allerlei maatschappelijke misstanden aan het licht. Alleen al daarom zouden mensen die ‘niet normaal’ zijn wat meer beschermd moeten worden en op zijn minst meer omarmd door de ‘normale’ meerderheid.

Rachel Marbus
@RACHELMARBUS op Twitter

Deze column verscheen in IB1-2022.